Uitblijven hittegolf goed voor gezondheid Rotterdammers

Na een aantal hete zomers hebben we nu een koele zomer achter de rug. Maar dat we in de toekomst vaker een hittegolf gaan krijgen, is duidelijk. Dit is een bedreiging voor de gezondheid van Rotterdammers. Daarom werkt Rotterdams Weerwoord aan maatregelen om hitte in de stad tegen te gaan. ‘Er zijn te weinig koele plekken in Rotterdam.’

Koele zomer of niet, over een langere periode is duidelijk dat het klimaat verandert. Steeds heftigere buien en langdurige hitte wisselen elkaar af. Om Rotterdam klaar te maken voor dit extremere weer, bestaat sinds 2019 Rotterdams Weerwoord. Dit initiatief van de gemeente Rotterdam richt zich op klimaatadaptie, oftewel: het aanpassen van de omgeving aan klimaatverandering. Naast de gemeente en GGD Rotterdam-Rijnmond zijn de drie waterschappen van Rotterdam en waterbedrijf Evides de officiële partners. Verder wordt samengewerkt met bewoners en bewonersnetwerken, ondernemers, ontwikkelaars, woningcorporaties en allerlei andere vakmensen op specifieke gebieden.

Omgaan met extremen

De zes thema’s waarop Rotterdams Weerwoord focust, zijn: bodemdaling, droogte, grondwater, hitte, neerslag en overstroming. Tara van Iersel is als adviseur verantwoordelijk voor de thema’s hitte en droogte. ‘Maar eigenlijk hangen alle thema’s nauw met elkaar samen,’ vertelt ze. ‘Hitte en droogte zijn bijvoorbeeld weer van invloed op het grondwater en indirect ook weer op bodemdaling. In algemene zin is het duidelijk dat het klimaat verandert en dat de weersextremen toenemen. Kijk maar naar de overstromingen in Limburg of naar de bosbranden in Zuid-Europa. Wij moeten als stad met die extremen omgaan.’

8 graden warmer in binnenstad

Een van die extremen is dat het steeds vaker en langer heet is. De afgelopen jaren nam de temperatuur in Rotterdam op zomerse dagen flink toe. In de stad kan het overdag wel 7 tot 8 graden warmer zijn dan in de groene gebieden rondom de stad. Op sommige plekken in de stad werd het in 2019 en 2020 wel 40 graden. ‘Dat verschil loopt ’s avonds alleen maar op,’ zegt Tara. ‘De grote hoeveelheid steen en beton houdt de hitte langer vast. Ook huizen worden veel te heet en koelen tijdens hittegolven ’s nachts niet af. En dan hebben we het nog niet eens over de gevoelstemperatuur. Die ligt door een gebrek aan schaduw vaak nog stukken hoger.’

Extra doden door hitte

Rotterdams Weerwoord wil het risico op gezondheidsklachten als gevolg van hitte zoveel mogelijk beperken. Extreme hitte is namelijk slecht voor de gezondheid, vertelt Kelly Coenen. Zij is medisch milieukundig adviseur bij de GGD Rotterdam-Rijnmond. ‘In 2019 en 2020 overleden in Nederland tijdens een hittegolf van een week zo’n 400 mensen meer. Dit zijn met name kwetsbare mensen, zoals ouderen, chronisch zieken en dak- en thuislozen. Ook voor jonge kinderen is hitte een risico. De kwetsbaarheid van deze groepen komt deels door hun fysieke toestand. Ze zijn vatbaarder voor een zonnesteek of hitteberoerte. Ouderen hebben een verminderde dorstprikkel, waardoor ze vaak te weinig drinken. Ook gebruiken ze vaak vochtafdrijvende medicatie. Een gevaarlijke combinatie tijdens hitte. Zeker als daar weinig toezicht op is, mede doordat ouderen steeds langer zelfstandig thuis wonen.’

Ongelijkheid en onveiligheid

Ook omstandigheden spelen een rol. Kelly: ‘Huizen kunnen flink opwarmen tijdens een hittegolf, zeker als het ’s nachts niet afkoelt. Niet iedereen beschikt over goede koeling of ventilatie in huis. Of over de middelen om dat te verbeteren. Zeker in wijken met een lagere sociaaleconomische status, waar veel sociale huurwoningen zijn. Daardoor ontstaat ongelijkheid in de stad.’

Tara: ‘Door de hitte lopen ook de temperatuur van het grondwater én het drinkwater op. Dat brengt eveneens gezondheidsrisico’s met zich mee. Daarnaast heeft de hitte impact op de economie, de veiligheid en de infrastructuur. De arbeidsproductiviteit gaat omlaag. Mensen zijn langer op straat, slapen slechter en drinken meer alcohol. Dat zorgt voor meer agressie. Ook kan het openen en sluiten van bruggen haperen, wat kan leiden tot mobiliteitsproblemen.’

Koele Kaart

De vraag is hoe de hittestress in Rotterdam aangepakt kan worden. Rotterdams Weerwoord bracht de afgelopen jaren de (gevoels)temperaturen in de stad in kaart. Daarnaast ontwikkelde het onder meer de Koele Kaart. Hier kan iedere Rotterdammer een koele buiten- of binnenplek én gratis watertappunten vinden in de buurt. ‘Onze ambitie is om iedere Rotterdammer een koele plek op maximaal 300 meter van zijn of haar huis te bieden. Dat is nu nog niet het geval,’ zegt Tara. ‘Daarnaast willen we ervoor zorgen dat mensen zich zo koel mogelijk kunnen verplaatsen.’

Vergroenen is de oplossing

De oplossing: op grote schaal vergroenen. Tara: ‘Dat kan met kleine acties, die iedere Rotterdammer kan doen. Denk aan de actie “tegel eruit, groen erin”. Hoe minder steen en hoe meer groen we hebben, hoe beter hitte kan worden getemperd door middel van verdamping. Daarnaast zorgen we met meer groen voor meer schaduw en brengen we de gevoelstemperatuur omlaag. Gelukkig is er vanuit verschillende hoeken steeds meer aandacht voor groen. Aan de zeven stadsprojecten zijn groene ambities gekoppeld. We denken na over materialen voor bestrating, gevels en straatmeubilair. En over groene daken en groene gevels en manieren om de wind door de stad te laten waaien en de warmte mee te laten nemen. Daarover moeten we nog veel leren.’

Samenwerking met thuiszorg en welzijn

Ook op het gebied van gezondheid wordt de samenwerking gezocht. ‘Met de GGD werken we aan lokale hitteplannen, voor elke wijk in Rotterdam. Die kunnen worden ingezet tijdens een hittegolf,’ zegt Kelly. ‘Daarbij zoeken we de samenwerking met bijvoorbeeld thuiszorg- en welzijnsorganisaties. Mogelijk kunnen zij tijdens een hittegolf in de gaten houden of kwetsbare mensen genoeg drinken en of het binnen koel genoeg is. Als zij kunnen signaleren en weten hoe te handelen wanneer het mis dreigt te gaan, kunnen we voorkomen dat mensen overlijden. Dat is echt hard nodig, want we gaan steeds vaker te maken krijgen met een hittegolf.’

Meer weten over Rotterdams Weerwoord? Kijk op www.rotterdamsweerwoord.nl. Wil je meehelpen om de hitte te bestrijden in de stad? Neem contact op met Tara van Iersel, adviseur Hitte en Droogte bij de Gemeente Rotterdam. Tara is te bereiken via ta.vaniersel@rotterdam.nl.