Onderzoek Healthy’R: zorg op afstand aanvulling, geen vervanging
Zorg op afstand kan een bruikbare aanvulling zijn op face-to-face huisartsenzorg, mits het met beleid wordt ingezet. Daarop wijzen de eerste uitkomsten van het onderzoek dat Healthy’R doet naar zorg op afstand in huisartsenpraktijken in achterstandswijken tijdens de eerste Covid-19-golf. Onderzoeker Sarah Boer en huisarts-onderzoeker Shakib Sana lichten de resultaten toe.
Telefonische consulten, videobellen, e-mail en het advies om thuisarts.nl te raadplegen. Ook Shakib Sana was in maart 2020 gedwongen om van de ene op de andere dag zorg grotendeels op afstand te verlenen. ‘Ik wilde weten: is dit een zegen of een vloek?’, vertelt de huisarts, die praktijk houdt in Gezondheidscentrum Mathenesserlaan (Rotterdam-West). ‘Kunnen we door zorg op afstand tijdwinst boeken? Maar ik vroeg mezelf ook af: wat betekent dit voor de toegankelijkheid van de praktijk? Missen we hierdoor patiënten?’
Maatschappelijk relevant
Met die vragen kwam Shakib via prof. dr. Semiha Denktaş uit bij Healthy’R, het Rotterdamse centrum voor gedragsonderzoek en ontwikkeling. Onderzoekers en beleidsmedewerkers van de gemeente Rotterdam en onderzoekers van de Erasmus Universiteit Rotterdam combineren binnen Healthy’R praktijkvraagstukken met wetenschappelijke kennis op het gebied van gedrag en gezondheid. ‘Ik was direct enthousiast,’ vertelt Sarah Boer. Zij is onderzoeker publieke gezondheid bij de gemeente Rotterdam en verbonden aan Healthy’R. ‘Zorg op afstand was en is een actueel en maatschappelijk relevant thema. Daarnaast is het fijn als onderzoekverzoeken uit de praktijk komen. Dat vergroot de kans dat er daadwerkelijk iets wordt gedaan met de wetenschappelijke inzichten.’
‘Zeer representatief onderzoek’
Het onderzoeksteam van Healthy’R onderzocht de ervaringen met zorg op afstand tussen mei en oktober 2020 in achterstandswijken. Er werd gesproken met veertien huisartsen, zeven praktijkondersteuners somatiek, zes praktijkondersteuners GGZ én bijna driehonderd patiënten. ‘Als huisartsen hebben we zelf patiënten geworven,’ vertelt Shakib. ‘We spraken mensen met en zonder migratieachtergrond. Ook de verschillende migratieachtergronden waren goed verdeeld. Voor een deel hebben we mensen benaderd in hun moedertaal. Op die manier hebben we mensen gesproken die normaal ondervertegenwoordigd zijn in gezondheidsonderzoeken. Omdat we ook met verschillende zorgverleners naar het probleem hebben gekeken, is het een zeer representatief onderzoek geworden. Waarbij we echt een 360 graden view hebben gekregen.’
Bekijk hier de infographic over het onderzoek.
Merendeel patiënten positief
Uit het onderzoek blijkt dat de meeste patiënten positief zijn over zorg op afstand. Dat betrof met name e-mailconsulten en zorg bij niet-acute of niet-ernstige klachten. Zorgverleners beschouwden zorg op afstand als “bruikbaar om face-to-face zorg mee af te wisselen” en als “makkelijk, flexibel en efficiënt”. ‘Dat het merendeel van de patiënten het nut ervan inziet, biedt kansen voor de toekomst,’ zegt Shakib, die een voorbeeld geeft. ‘Als een patiënt een plekje op de huid heeft, stuurt hij via een beveiligde omgeving een foto. Ik geef op afstand behandeladvies. De patiënt hoeft niet naar de praktijk te komen en ik houd tijd over voor patiënten die wel langs moeten komen.’
Zelf zien en voelen
Want, zo ervaarde ook Shakib, je kunt niet alle klachten op afstand beoordelen. ‘Neem een patiënt met geestelijke gezondheidsproblemen. De een is beter geholpen met een videocall, omdat die zich thuis vertrouwd voelt. De ander wil ik liever fysiek zien, omdat ik diegene in de ogen wil kijken en op zijn non-verbale communicatie wil beoordelen. Ook sommige aandoeningen moet ik als huisarts gewoon even zien of voelen. Het belangrijkst is dat de patiënt goed geholpen wordt.’
Onpersoonlijk
Een deel van de respondenten gaf aan zorg op afstand te onpersoonlijk of kwalitatief ontoereikend te vinden. ‘Enkele patiënten ervaarden dat het stellen van een diagnose langer duurde,’ zegt Sarah. ‘Zorgverleners waren bang om patiënten te missen. Of om onjuiste of onvoldoende medicatie voor te schrijven. Bovendien viel mij op dat een groot deel van zowel de patiënten als zorgverleners zorg op afstand helemaal niet leuk vindt. Zij keren het liefst terug naar voornamelijk face-to-face zorg.’
Gevaar: groeiende gezondheidsverschillen
Uit het onderzoek blijkt dat zorg op afstand niet voor iedereen geschikt is. ‘Zeker in achterstandswijken zijn er veel mensen met lage taalvaardigheid, lage digitale vaardigheid en lage gezondheidsvaardigheden,’ licht Sarah toe. ‘Bied je alleen zorg op afstand, dan wordt voor hen de toegankelijkheid van de praktijk stukken minder. Terwijl zij zorg juist het hardst nodig hebben. Het gevaar bestaat dus dat de gezondheidsverschillen alleen maar groter worden.’
Shakib vult aan: ‘Dat is onacceptabel, want wij willen alle burgers zo goed mogelijk dienen. Vaak hangen taal-, digitale en gezondheidsvaardigheden samen met opleidingsniveau en de financiële situatie. Die problemen kan ik niet direct oplossen. Ik kan wel wijzen op de mogelijkheid om in bibliotheken gratis aan digitale vaardigheden te werken. Voorop staat: als mensen fysieke zorg nodig hebben, moeten we die bieden. Waar we op afstand de kwaliteit kunnen waarborgen, moeten we dát doen.’
Aanbevelingen voor beleid
De voorlopige conclusie van Healthy’R luidt dan ook: zorg op afstand is niet voor elke patiënt geschikt, maar kan een bruikbare aanvulling zijn op face-to-face huisartsenzorg, mits het met beleid wordt ingezet. In het rapport worden afwegingskaders meegegeven, waarmee huisartsen beleid kunnen bepalen. Zo staat omschreven bij welke klachten en welke patiënten zorg op afstand ingezet zou kunnen worden. Shakib: ‘Als huisartsen zijn we gebaat bij deze kaders en de aanbevelingen. Die resultaten gaan we delen met de huisartsenverenigingen, want het zijn interessante inzichten.’
Vervolgonderzoek
Intussen loopt er een vervolgonderzoek, waarin de eerste bevindingen worden getoetst. Sarah: ‘Door COVID-19 werd zorg op afstand gedwongen ingevoerd, terwijl sommige praktijken er persoonlijk, organisatorisch en technisch niet klaar voor waren. Deze omstandigheden hebben de ervaringen van zorgverleners en patiënten wellicht negatief gekleurd. Door het onderzoek te herhalen, krijgen we nog beter inzicht in de ervaringen met zorg op afstand tijdens COVID-19 over langere tijd. En kunnen we nog beter adviseren hoe huisartsen zorg op afstand kunnen implementeren.’
Het volledige rapport ‘Zorg op afstand in de huisartsenpraktijk in achterstandswijken tijdens COVID-19’ kun je op de website van Healthy’R lezen. In 2022 wordt een aanvullend kwantitatief onderzoek verricht naar welke gevolgen het grotendeels overgaan op zorg op afstand heeft gehad voor het zorggebruik en de gezondheid van patiënten met lichamelijke chronische aandoeningen of psychosociale problemen. Dit gebeurt met behulp van registratiedata uit het Huisartsen Informatie Systeem (HIS).
