Expert: Prof.dr. Semiha Denktaş, hoogleraar gezondheidspsychologie
Een gezonde leefstijl moet steeds vanzelfsprekender worden in Rotterdam. Nudges zijn hiervoor essentieel, stelt prof. dr. Semiha Denktaş, academisch directeur van Healthy’R, het nieuwe Rotterdamse centrum voor gedragsonderzoek en -ontwikkeling.
Healthy’R gaat jaarlijks drie nudges testen die Rotterdammers helpen te kiezen voor gezond gedrag. Wat zijn dat eigenlijk, nudges?
Semiha Denktaş: ‘Vriendelijke duwtjes in de goede richting. Veel van het menselijk gedrag is automatisch. Lang dachten we: als mensen maar weten wat gezond voor ze is, dan gaan ze vanzelf het gedrag vertonen dat hier bij past. Maar zo werkt het niet. We moeten het vooral makkelijker maken voor mensen om gezondere keuzes te maken. En makkelijker betekent vaak dat het in onze dagelijkse routine moet passen.’
Hoe ziet zo’n vriendelijk duwtje in de goede richting er in de praktijk uit?
‘Laat ik het omdraaien. Kijk naar veel tankstations. Daar sta je in de rij naast een wand van chocola en koekjes, die met hun verleidelijke verpakkingen je aandacht trekken. Vervolgens doet de kassamedewerker je zelfs een aanbieding om twee repen nóg voordeliger te kopen. Zo wordt een ongezonde keuze zó makkelijk. Mensen zijn hier gevoelig voor, en tankstations pakken die extra omzet. Zulke technieken kun je ook inzetten om mensen juist de góéde keuzes te laten maken.’
Blijft die reep chocola niet altijd verleidelijker dan die appel?
‘Nee, dat hoeft helemaal niet. Onderzoeken laten zien dat jongeren gezonder gaan eten zodra fruit en ander goed eten aantrekkelijk en prominent wordt gepresenteerd in schoolkantines. Het creëren van een omgeving waar gezonde keuzes meer voor de hand liggen, zonder ongezonde keuzes te verbieden, is de essentie van nudging.’
Zijn nudges bittere noodzaak voor een Gezond010?
‘Ja. Het lukt al tientallen jaren niet om de epidemie van leefstijl-ziekten af te remmen, dus moeten we echt gaan experimenteren met nieuwe technieken. Met kleine aanpassingen in de fysieke en sociale omgeving van mensen kunnen we hun automatische piloot in de goede richting bijstellen. Dat bewijst de gedragswetenschap al op kleine schaal. De volgende stap is onderzoeken hoe we dit goede gedrag kunnen verduurzamen.’
Healthy’R betrekt inwoners van Rotterdam bij haar onderzoeken. Waarom?
‘Omdat mensen niet in een laboratorium leven. Tien jaar geleden deed ik in het Oude Noorden onderzoek naar vrouwen die bleven roken tijdens de zwangerschap. Toen ik hier bij hen naar doorvroeg, zeiden ze: “Wij hebben altijd gehoord dat je van roken kleine baby’s krijgt.” Nou, dat leek ze alleen maar goed voor de bevalling. Wat ik bedoel: wetenschappers kunnen de mooiste interventies bedenken, maar het gaat erom dat je ze van meet af aan ontwikkelt met de mensen voor wie ze zijn bedoeld én zorgt dat je dezelfde taal spreekt. De fysieke en sociale context hebben grote invloed hebben op het gedrag van mensen.’
Tot slot: leef je zelf gezond?
‘Zo gezond mogelijk, maar hier zitten ook grenzen aan. Met een drukke baan lukt het maar moeilijk om ’s avonds laat nog een uur naar de sportschool te gaan. Het hebben van de kennis en intentie is geen garantie voor gedragsverandering. Drie jaar geleden heb ik mezelf genudged door een hond te nemen. Door Rex, een witte keeshond, wandel ik dagelijks en kom ik automatisch los van mijn werk, omdat al mijn aandacht naar hem gaat. Honden knijpen geen oogje toe als ik eens een dag wil overslaan.’
