Pharos: alleen samen kunnen we gezondheidsverschillen flink verkleinen

Gezondheidsverschillen in Nederland zijn onverminderd groot. En ze nemen eerder toe dan af. Pharos zet met het Deltaplan een beweging in gang voor iedereen die wil samenwerken om gezondheidsverschillen te verkleinen. ‘Alleen door samen te werken met professionals uit verschillende beleidsterreinen kunnen we impact maken.’

Opleidingsniveau, woonsituatie, sociaal netwerk en inkomensniveau hebben een grote invloed op de levensverwachting. En het aantal jaren dat mensen in goede gezondheid leven. In Nederland leven mensen die alleen basisonderwijs of vmbo volgden gemiddeld 5 jaar korter dan mensen met hbo-achtergrond of universitaire opleiding. Ze leven zelfs 14 jaar in minder goed ervaren gezondheid. In Rotterdam zijn deze verschillen in bepaalde wijken goed zichtbaar.

Water aan de lippen

Pharos is het landelijke expertisecentrum dat bijdraagt aan het terugdringen van vermijdbare gezondheidsverschillen. Met het Deltaplan brengt de organisatie een beweging op gang om gezondheidsverschillen te verminderen. ‘De naam Deltaplan klinkt groots, maar deze uitdaging vraagt ook om een grootse inzet’, zegt Catelijne Mittendorff, projectleider Deltaplan bij Pharos. ‘Het water staat veel Nederlanders namelijk aan de lippen. De mensen die in gezondheid het meest op achterstand staan, verdienen droge grond onder de voeten. Iedereen heeft recht op gezondheid.’

Diverse oorzaken

Hoe ontstaan die gezondheidsverschillen? ‘De (toegang tot) zorg is slechts 1 oorzaak’, zegt Catelijne. ‘Ook bestaanszekerheid, werk, leefomgeving en onderwijs spelen mee. Om de verschillen succesvol te kunnen verkleinen, moeten we de oorzaken aan elkaar koppelen. Het is belangrijk dat bestuurders, ambtenaren, professionals en beleidsmedewerkers uit verschillende beleidsterreinen samenwerken. Met elkaar én vooral samen met inwoners, de mensen om wie het gaat.’

Kruisbestuiving

Mensen uit al die verschillende werkvelden waren in november 2024 bij de startbijeenkomst van het Deltaplan. Samen stelden ze 15 concrete acties op om gezondheidsverschillen te verkleinen. Van het ontwikkelen van digitale vaardigheden tot bewustzijn voor mensen met een licht verstandelijke beperking. ‘Er vond een mooie kruisbestuiving plaats’, zegt Catelijne. ‘Het thema gezondheidsverschillen staat steeds hoger op beleidsagenda’s. Wij willen partijen samenbrengen, zodat niet iedereen zijn eigen wiel hoeft uit te vinden. Waarbij wij vanuit Pharos niks dicteren, maar vooral faciliteren en onze kennis en expertise delen.’

Studenten naast de snelweg

Irene Lottman is strategisch adviseur bij Pharos. Ze adviseert organisaties, waaronder gemeenten, in de regio Rijnmond. Volgens Irene is het belangrijk om anders te denken en kijken naar beleid: het perspectief van de inwoner zou centraal moeten staan. Onlangs gaf een beleidsadviseur daar een voorbeeld van, zag Irene. ‘Dat deed ze vanuit haar betrokkenheid bij een vraagstuk rondom de bouw van een woongebouw naast een snelweg. De reflex is vaak om daar sociale huurwoningen te bouwen, want dat gebeurt altijd. Maar dan maak je de gezondheid van mensen die al kwetsbaar zijn nóg slechter. ‘Waarom geen studentenwoningen?’, opperde die beleidsadviseur. ‘Studenten wonen er een paar jaar en verhuizen dan weer. Dan is de impact op de gezondheid veel kleiner.’’

Uitsluiting voorkomen  

Dát is dus anders kijken en anders denken, stelt Irene. ‘Ieders inbreng moet gelijk gewaardeerd worden; of het nu gaat om inwoners, informele organisaties, professionals, wetenschappers of beleidsmakers. Dan kunnen we de stem van mensen in kwetsbare posities beter laten doorklinken in beleid. En ervoor zorgen dat onbewuste vormen van uitsluiting worden voorkomen. Bij de toeslagenaffaire hebben we gezien wat er gebeurt wanneer je dit niet doet.’

Langjarige programma’s

Irene vervolgt: ‘De afgelopen decennia is er veel aandacht besteed aan de leefstijl van individuen. Ze moeten stoppen met roken en gezonder gaan eten. Terwijl een ongezonde voedselomgeving of geldzorgen sterke factoren zijn die doorwerken op ongezond gedrag. Dus moeten we díe uitdagingen aanpakken. Het lastige van preventie is dat resultaten moeilijk aantoonbaar zijn. Het duurt lang voordat je resultaat ziet. Terwijl in de politiek – landelijk en lokaal – elke 4 jaar een nieuwe wind waait. Je zou willen dat men gaat werken met langjarige programma’s, zoals het Nationaal Programma Rotterdam Zuid.’

Consistent Rotterdams beleid

De gemeente Rotterdam zet het gezondheids- en preventiebeleid al meerdere collegeperiodes door. ‘Gezond010: het akkoord’ (2019) werd gevolgd door ‘Gezonder010’ (2024). Irene: ‘Dat is belangrijk, omdat gezondheidsverschillen in grote steden nog groter zijn. Er zijn concrete acties vastgelegd in het Rotterdamse beleid. Door de buurtaanpak worden bijvoorbeeld geldzorgen vroegtijdig gesignaleerd. Ook wordt veel gewerkt met ervaringsdeskundigen. De Rotterdamse Alliantie Gezondheidsvaardigheden (RAG) is opgericht om gezond leven voor mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden makkelijker te maken. Ook Klimaat Rechtvaardig Rotterdam vind ik een mooi initiatief. Die beweging maakt zich sterk voor dezelfde bescherming voor alle Rotterdammers tegen de gevolgen van klimaatverandering. Dat thema hangt ook nauw samen met gezondheid.’

Sluit je aan!

Pharos roept alle partners van Gezond010 om zich in te zetten voor het terugdringen van gezondheidsverschillen. ‘Het raakt iedereen’, zegt Catelijne. ‘Ook in jouw werkveld kun je impact maken voor gelijke kansen op goede gezondheid. Je kunt een ambassadeur zijn van deze maatschappelijke missie. Ook werkgevers hebben een belangrijke rol. Alle kennis en ervaring is waardevol. We kunnen van elkaar leren en samen de broodnodige verandering aanjagen.’

Wil je meer weten over het Deltaplan Gezondheidsverschillen of het werk van Pharos? Ga naar deltaplangezondheidsverschillen.nl/, naar pharos.nl en/of sluit je aan bij de LinkedIn-groep. Wil je advies over het verkleinen van gezondheidsverschillen? Mail naar info@gezondin.nu.