City Deal: gezond en duurzaam voedsel voor iedereen

Rotterdam is een van de acht gemeenten die op Wereldvoedseldag (16 oktober) de City Deal Gezonde en Duurzame Voedselomgeving ondertekenden. Publieke en private partijen werken in deze City Deal aan een gezonde, duurzame én betaalbare voedselkeuze voor iedereen. ‘In veel wijken met een lage sociaaleconomische score kunnen mensen niet eens gezonde keuzes maken.’

De gemeente Rotterdam is samen met Amsterdam, Ede en Utrecht en de ministeries van VWS (Volksgezondheid, Welzijn en Sport), LNV (Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) en BZK (Binnenlandse Zaken) initiator van de City Deal Gezonde en Duurzame Voedselomgeving. De partijen werkten in een eerdere City Deal* al samen. Die samenwerking ontstond omdat het voedselaanbod steeds ongezonder wordt. Uit het rapport ‘Is Rotterdam een fastfoodparadijs?’ bleek bijvoorbeeld dat het aantal voedselaanbieders in Rotterdam tussen 2004 en 2018 met 24 procent steeg. Het ongezonde aanbod steeg daarbij veel harder dan het gezonde aanbod, vooral in wijken met een lagere sociaaleconomische score. In andere steden is de situatie vergelijkbaar. Daardoor nemen leefstijl gerelateerde gezondheidsklachten als overgewicht, diabetes en hart- en vaatziekten toe.

B&W achter ondertekening

Bij de nieuwe City Deal sloten ook de gemeenten Almere, Den Haag, Haarlem en Wageningen aan. Evenals de maatschappelijke organisaties Voedingscentrum, JOGG, Platform 31, Taskforce Korte Keten en Flevo Campus. Alle partijen zetten op 16 oktober 2021 hun handtekening onder de City Deal Gezonde en Duurzame Voedselomgeving. Namens Rotterdam ondertekende wethouder Arno Bonte (Duurzaamheid, luchtkwaliteit en energietransitie, op de foto met microfoon) in plaats van de vertrokken Sven de Langen, die zich jarenlang sterk maakte voor een gezondere voedselomgeving. De ondertekening werd ook goedgekeurd door het college van B&W.

Drie doelstellingen

De deelnemers verbinden zich voor vier jaar aan de drie doelstellingen van de City Deal. Het eerste doel is een gezonder en duurzamer aanbod in het straatbeeld en bij voedselaanbieders als horeca, zorginstellingen, sportkantines en supermarkten. Daarnaast moet er een stapsgewijze verandering plaatsvinden in het eetpatroon van mensen; meer gebaseerd op de Schijf van Vijf. Ook moet het aandeel lokaal en regionaal geproduceerd voedsel in het dagelijks menu worden vergroot.

Gezond eten is niet altijd een keuze

Het zijn ambitieuze doelstellingen, erkent Karin de Jager, beleidsadviseur Gezondheid bij de gemeente Rotterdam. ‘Het wordt een zaak van de lange adem, maar dit is wel de tijd om te veranderen,’ zegt ze. ‘Als we op grote schaal ongezond voedsel blijven produceren en consumeren, is dat schadelijk voor onze gezondheid én het klimaat. Daar zijn mensen zich steeds meer bewust van, ook door de covid-19-pandemie. Maar die gezonde voeding moet dan wél voorhanden zijn. In de politiek wordt vaak gezegd: gezond eten is een individuele keuze. Maar in veel wijken met een lage sociaaleconomische score hebben mensen vaak niet eens een keuze. Op veel plekken in de stad zijn winkelstraten verworden tot een soort lopend buffet van fastfoodzaken.’

Juridische middelen

Amsterdam, Ede, Rotterdam en Utrecht lieten door de Universiteit van Amsterdam (UvA) onderzoeken welke invloed gemeenten daarop kunnen uitoefenen. Conclusie: weinig tot geen. Gemeenten kunnen het juridisch niet tegenhouden als een commerciële vastgoedpartij zijn pand verhuurt aan een fastfoodketen. ‘En dat terwijl uit datzelfde onderzoek naar voren kwam dat gemeenten wél de plicht hebben om te zorgen voor een gezonde voedselomgeving,’ zegt Karin. Op basis van het onderzoek van de UvA stuurden Rotterdam, Amsterdam, Ede en Utrecht een brandbrief aan staatssecretaris Paul Blokhuis van Volksgezondheid. ‘Onze boodschap was: geef gemeenten de mogelijkheid om invulling te geven aan hun plicht. We zijn blij dat er inmiddels een wetsaanpassing in voorbereiding is. Die moet ervoor zorgen dat we als gemeenten meer juridische middelen krijgen om te sturen op een gezonder voedselaanbod. We willen zeker geen stop zetten op ongezond aanbod, maar de balans moet beter. Die is nu erg scheef.’

Proeftuin

De City Deal kan worden gezien als proeftuin, zegt Patty Scholten, Programmamanager Gezonde Omgeving bij JOGG. Deze stichting maakt samen met een ‘werknet’ van 191 Nederlandse gemeenten, maatschappelijke organisaties en bedrijven de leefomgeving van kinderen en jongeren gezonder. Dat doet JOGG lokaal via de integrale JOGG-aanpak. Maar ook met landelijk opgezette projecten, waaronder de pilot gezondere eetomgeving scholen.  ‘Aansluiten bij de City Deal was voor ons logisch, omdat we werken aan dezelfde uitdagingen,’ zegt Patty. ‘We kunnen in dit samenwerkingsverband eerder opgedane kennis uit de JOGG-praktijk delen. Ook hopen we nieuwe inzichten op te doen waarmee we JOGG-gemeenten beter kunnen ondersteunen als ze aan de slag gaan met hun eigen voedselomgeving. We willen andere gemeenten bovendien graag bij deze City Deal betrekken. De wil daarvoor is er zeker. Een week voor ondertekening sloot Wageningen zich bijvoorbeeld nog aan.’

Gezonde jeugd, gezonde toekomst

Volgens Patty is een verandering van voedselomgeving en eetgewoonten cruciaal. ‘Bij JOGG zeggen we altijd: een gezonde toekomst begint bij een gezonde jeugd. Er groeien nog te veel kinderen op in een ongezonde omgeving, waardoor ze – nu of op latere leeftijd – te maken krijgen met overgewicht of andere leefstijl gerelateerde ziekten. De City Deal is een mooie manier om aandacht te vragen voor de invloed van de voedselomgeving. Die is groot, maar wordt vaak onderschat. Denk aan het aantal fastfoodzaken, maar ook aan de supermarktaanbiedingen. Het overgrote deel van aanbiedingen in folders is ongezond. Terwijl de mensen die wij willen bereiken juist boodschappen doen op basis van die folders. Daar kunnen we winst behalen.’

Experiment op Korte Lijnbaan

De komende vier jaar wordt er volop geëxperimenteerd. Patty: ‘Allereerst moeten we definiëren wat “gezond” en “duurzaam” is. Maar ook: wat is een goede balans in het voedselaanbod? Hoe is die balans dan in een woonwijk en hoe in een winkelstraat? Dat gaan we de komende jaren met elkaar bepalen. Zo leren we samen wat wel en niet werkt.’

Karin: ‘In Rotterdam start onder de vlag van de Klimaatdeal en de City Deal een experiment op de Korte Lijnbaan. Met vastgoedeigenaren werken we samen om de straat een duurzamer en gezonder imago te geven, met een goede mix tussen horeca-, fastfood- en retail-ondernemers. We hopen dat dit interessante informatie oplevert, die we kunnen gebruiken richting de landelijke overheid. Dat kan helpen om meer juridische mogelijkheden te krijgen. Dat is nodig om écht stappen te maken.’

*De City Deals zijn onderdeel van Agenda Stad, het interbestuurlijke programma waarin steden, maatschappelijke partners en Rijksoverheid samenwerken aan het versterken van de innovatie van Nederlandse steden. City Deals hebben als doel innovatie aan te jagen. In City Deals leggen de betrokken partijen concrete afspraken met elkaar vast. Meer informatie vind je hier.