Lector aan het woord (3): hoe sociaal werk sociale ongelijkheid kan verkleinen

Gezond010 heeft korte lijnen met onderwijsinstellingen binnen en buiten Rotterdam. In de rubriek ‘Lector aan het woord’ vertellen lectoren over (de ontwikkelingen in) hun vakgebied. In deel 3: dr. Richard de Brabander. Hij is sinds de zomer van 2021 lector van het lectoraat Dynamiek van de Stad bij hogeschool Inholland. ‘Professionals in sociaal werk focussen te veel op het individu.’

Ongelijkheid in de samenleving is een actueel thema. Tv-programma’s als ‘Scheefgroei’ en ‘Sander en de kloof’ besteden hier aandacht aan. Ook in het onderwijs wordt dit onderwerp steeds vaker behandeld. Zo ook in het lectoraat ‘Dynamiek van de stad’ van Hogeschool Inholland. Richard de Brabander volgde in de zomer van 2021 Guido Walraven op als lector Dynamiek van de Stad. Dat thema behoort tot de onderzoeksgroep Welzijn & Empowerment van het domein Gezondheid, Sport en Welzijn en het Centre of Expertise Preventie in Zorg & Welzijn.

Sociale ongelijkheid

Voor Richard de Brabander zijn dit bekende thema’s. Als filosofiedocent aan de opleiding Social Work van Hogeschool Inholland was hij al betrokken bij Dynamiek van de Stad. Hij besteedde veel aandacht aan sociale ongelijkheid en rechtvaardigheid. Thema’s waarop De Brabander nu inzet, zijn sociale inclusie en bestaanszekerheid, politisering van sociaal werk en green social work. Sociale ongelijkheid is de gemene deler. ‘Die kloof is er op allerlei vlakken,’ vertelt Rotterdammer De Brabander. ‘Op het gebied van inkomen, maar ook op het gebied van gezondheid en klimaat.’

Gezondheidsverschillen

‘Sociale ongelijkheid leidt tot onaanvaardbare gezondheidsverschillen,’ stelt hij. ‘Mensen met minder geld hebben minder toegang tot gezond eten en sportclubs. Ook wonen ze in buurten waar de huizen niet bestand zijn tegen extreme hitte. Er is vaak weinig groen, waardoor de temperatuur in hoger ligt dan in groenere buurten. Steeds meer groepen in kwetsbare buurten lijden bij extreme warmte aan hittestress. Er is sprake van een klimaatkloof. Ik wil onderzoeken hoe we die kloof kunnen verkleinen. En hoe zo de kwaliteit van samenleven kan worden verbeterd.’

Onderzoeksprojecten

Binnen het lectoraat Dynamiek van de Stad wordt onderzocht welke rol sociaal werk kan spelen in het verkleinen van de ongelijkheid. Sociaal werkers zijn alle professionals die mensen ondersteunen die moeite hebben om hun weg te vinden in de samenleving. ‘We onderzoeken hoe we iedereen kunnen laten meedoen in de maatschappij. Maar ook hoe zelfregie van burgers zich verhoudt tot overheidsbeleid.’ Die vraagstukken worden onderzocht in projecten. Zoals de Werkplaats Sociaal Domein Zuid-Holland Zuid, een regionaal samenwerkingsverband waarin gemeenten, partners in zorg en welzijn, bewoners, cliënten en onderzoeks- en onderwijsinstellingen samenwerken.

Focus op individu

De afgelopen jaren onderzocht De Brabander de ethisch-politieke kant van sociaal werk. Eén ding sprong eruit voor hem: ‘Bij de aanpak van sociale problemen richten beleid en aanpak zich vooral op het individu. En niet op de structuren waardoor individuen of groepen in een kwetsbare positie raken. Sociaal werkers zijn uitvoerder geworden van dat beleid, waarin wordt uitgegaan van het empowerment en zelfredzaamheid. Mensen in de problemen moeten het zelf doen. Voor sociaal werkers is het niet meer “zorgen voor”, maar “zorgen dat”.’

Grens aan zelfredzaamheid

Het probleem, volgens De Brabander: ‘Er zit een grens aan eigen kracht en zelfredzaamheid. Veel problemen liggen buiten de macht van het individu. Succes en falen zijn niet altijd keuzes. Iemand in de bijstand kun je motiveren om aan het werk te gaan. Maar vanwege welke maatschappelijke oorzaken zit die persoon in de bijstand? Daar wordt te weinig naar gekeken. We praten niet meer over werkloosheid, maar over werklozen. Niet over sociale ongelijkheid, maar over armoede. De participatiemaatschappij en marktwerking kunnen mensen uitsluiten. Sociaal werkers zouden oog moeten krijgen voor structurele oorzaken waardoor mensen in een kwetsbare positie komen en blijven. Inzicht daarin leidt tot preventie. Structureel sociaal werk richt zich op het bevorderen van rechtvaardigheid. Sociaaleconomisch en ecologische. Een gezonde samenleving voor iedereen.’

Green social work

Daarom wil De Brabander aan de slag met green social work of eco-sociaal werk. ‘Dat houdt in dat je ook een duurzame, gezonde leefomgeving meeneemt in het geheel. Ook die draagt bij aan de kwaliteit van leven. De werking van groen op de mentale gezondheid is groot. Een goed voorbeeld is de Voedseltuin Rotterdam, waar mensen met psychische problemen werken. Zij knappen niet alleen op vanwege de groene omgeving, maar ook dankzij de waardering die zij voelen. Kansen krijgen, kunnen zijn wie je bent. Ook dát heeft voor mij alles met gezondheid te maken.’

Jezelf als onderneming

Green sociaal work leert professionals ook integraal kijken naar sociale problemen. En wil een alternatieve visie bieden voor de samenleving waarin we onszelf als ondernemer leren zien. ‘Steeds meer mensen zien zichzelf als een bedrijf dat ze in de markt moeten zetten. Het moet altijd beter, harder, sneller. Als je voortdurend op je tenen moet lopen om maar bij te blijven, brand je je zelf op. Twintig procent van de hoger opgeleiden overweegt plastische chirurgie als ze daardoor een betere baan zouden krijgen. Dat is toch bizar? Je kunt zeggen: dat is een keuze. Maar er is, mede door de opkomst van sociale media, zóveel sociale druk. Het leidt tot burn-outs en depressies.’

Niet tellen, maar vertellen

‘Zelf word ik vaak aangesproken omdat ik geen LinkedIn heb,’ besluit De Brabander. ‘Ook ík voel die druk. Als we onszelf én het land als onderneming zien, denk je alleen maar in middelen en resultaten. Ook in zorg en welzijn gebeurt dat nog te vaak. We moeten meer denken in opgaves. En denken mét mensen in plaats van vóór mensen.  Niet tellen, maar vertellen. We moeten ons als samenleving meer afvragen welke kant we op willen. Die gedachte wil ik er meer in brengen bij de docenten en studenten van Dynamiek van de Stad. Zodat we samen die beweging verder op gang kunnen helpen.’

 

Meer weten over het lectoraat Dynamiek van de Stad? Kijk op de website van Hogeschool Inholland. Heb je ideeën over sociaal werk of wil je samenwerken? Mail naar richard.debrabander@inholland.nl.

Dit was deel 3 in onze maandelijkse rubriek ‘Lector aan het woord’.

• Lees hier deel 1 met lector dr. Feike van der Leij (Inholland) en docent-onderzoeker dr. Canan Ziylan (Hogeschool Rotterdam) over ondervoeding bij thuiswonende ouderen.
• Lees hier deel 2 met prof. dr. Niels Chavannes over eHealth en het National eHealth Living Lab (NeLL).