Lector aan het woord (1): ondervoeding bij ouderen

Gezond010 heeft korte lijnen met onderwijsinstellingen binnen en buiten Rotterdam. In de nieuwe rubriek ‘Lector aan het woord’ vertellen lectoren over (de ontwikkelingen in) hun vakgebied. In deel 1: Lector Dr. Feike van der Leij (Inholland) en docent-onderzoeker Dr. Canan Ziylan (Hogeschool Rotterdam) over ondervoeding bij thuiswonende ouderen. ‘We moeten bij iedereen meer bewustwording creëren voor dit probleem.’

 Of ondervoeding bij ouderen een onderschat probleem is? Feike van der Leij en Canan Ziylan knikken vanachter hun computer met hun hoofd. De cijfers hebben ze paraat: Van de thuiswonende ouderen is 12% ondervoed. Bij ouderen die thuiszorg krijgen is dat zelfs 35%. Ondervoeding kan bij een verslechterende gezondheid zorgen voor minder herstel of soms zelfs geen herstel. Ondervoede ouderen liggen gemiddeld langer in het ziekenhuis. Daardoor keren ze met meer functieverlies terug naar huis en stijgen de zorgkosten.

Happy ageing

Hoe ondervoeding bij ouderen fysiologisch werkt, daar weet Feike van der Leij alles van. De moleculair bioloog onderzocht hoe het DNA bij mensen de energiehuishouding regelt. Daarbij richtte hij zich onder meer op de werking van spieren bij veroudering en de rol van voeding daarin. ‘Ouderen eten vaak te eenzijdig en laten met name eiwitten links liggen,’ zegt hij. ‘Dat zorgt voor spierafname. En dat vergroot de kans op vallen en andere gezondheidsproblemen.’ Van der Leij is lector Health & Food bij Inholland in Amsterdam en Delft.  Hij onderzoekt de vraag hoe we voeding en concepten rondom voeding kunnen veranderen. Met als doel dat mensen langer gezond blijven, gelukkiger oud kunnen worden en tegelijk de duurzaamheid van de voedselketen verbetert. Happy ageing noemt hij dat.

Promoveren op preventie

Op Van der Leij’s initiatief werd vorig jaar een subsidieaanvraag ingediend bij Health~Holland (Topsector Life Sciences & Health). Daarmee werd het Preventief Leer- en Innovatie Netwerk tegen Ondervoeding (PLINT Ondervoeding) opgezet. Hierbinnen werken diverse onderwijsinstellingen, zorginstellingen, publieke organisaties (waaronder de gemeente Rotterdam) en het bedrijfsleven samen. Het doel: ondervoeding bij thuiswonende ouderen eerder signaleren of voorkomen. Vanuit de Hogeschool Rotterdam en het Kenniscentrum Zorginnovatie is docent-onderzoeker Canan Ziylan aangesloten.  De voedingswetenschapper promoveerde in 2016 met onderzoek naar het ontwikkelen van eiwit verrijkte maaltijden. Dit ter voorkoming van ondervoeding bij thuiswonende ouderen. Ze is onder meer betrokken bij het Rotterdamse Voedingspaspoort.

Infiltrant

‘Met mijn promotieonderzoek heb ik het eerdere onderzoek van Feike naar spiermetabolisme eigenlijk een vervolg gegeven,’ zegt Ziylan met een knipoog. Volgens haar werken voedingswetenschappers soms te veel in hun eigen bubbel. ‘Daarom ben ik bewust gaan werken bij de opleiding Verpleegkunde. Een beetje als infiltrant, om van binnenuit ondervoeding bij ouderen op de agenda te zetten,’ zegt ze, opnieuw met een knipoog. Dan, op serieuze toon: ‘Het is wel degelijk belangrijk dat we vanuit verschillende hoeken naar dit probleem kijken. De ouderen zelf, maar ook verpleegkundigen en mantelzorgers moeten zich bewuster worden van dit probleem. Want het wordt dus vanuit alle kanten onderschat.’

Studenten van alle niveaus

Bewustwording is dan ook een van de belangrijkste doelstellingen van PLINT Ondervoeding. In drie regio’s (Hoorn, Amstelveen en Rotterdam) worden de komende twee jaar verschillende expertises bijeengebracht. Zorgprofessionals, foodprofessionals, docenten, studenten en andere kennisinstellingen werken samen aan preventie van ondervoeding bij thuiswonende ouderen. ‘Niet eerder werd op zo’n grote schaal onderzoek gedaan naar dit aspect van ondervoeding,’ vertelt Van der Leij. ‘Bijzonder is ook dat we hbo- en mbo-studenten inzetten van verschillende opleidingen: verpleegkunde, social work, food commerce & technology, voeding & diëtiek en voeding & voorlichting. Daarnaast hebben we een docent met een mastertitel die promotieonderzoek doet. Alle onderwijsniveaus zijn vertegenwoordigd.’ Het promotieonderzoek duurt langer dan alleen de twee jaar van PLINT Ondervoeding en is ingebed in het Centre of Expertise Preventie in Zorg & Welzijn van Inholland.

Samenwerking zorg en welzijn

De studenten brengen samen met de zorginstellingen, de behoeften van de zorgprofessionals en de ouderen in kaart. In Rotterdam werkt de thuiszorgtak van Humanitas mee aan het project. ‘Dit onderdeel van het project moet leiden tot meer bewustwording bij ouderen en hun mantelzorgers,’ zegt Ziylan. ‘Daarnaast moet dit de zorgprofessional nieuwe inzichten, kennis en kunde opleveren. Daarmee kunnen ze ondervoeding eerder signaleren. Met name de samenwerking tussen verzorgenden en verpleegkundigen van de thuiszorg en maatschappelijk werkers is belangrijk. Zij kunnen vroegtijdig signaleren, zodat ouderen niet méér zorg nodig hebben. Er zijn al tools, zoals SNAQ65+ en het Voedingspaspoort. Maar de bewustwording kan zeker beter.’

Langetermijnaanpak

Van der Leij en  Ziylan zijn benieuwd welke resultaten het onderzoek oplevert. ‘We hopen als werkveld nog meer inzicht te krijgen in de ondervoedingsproblematiek van thuiswonende ouderen,’ zegt Ziylan. ‘Daarmee kunnen we de praktijk helpen, maar ook toekomstige studenten. Met de inzichten kunnen we onze opleidingen aanpassen en nog beter laten aansluiten op de praktijk.’

Van der Leij: ‘PLINT Ondervoeding is een complex project, omdat we met zoveel verschillende partijen samenwerken. Maar het is dan ook een complex thema, dat inzichten vanuit meerdere invalshoeken vereist. De zorg kan leren van het bedrijfsleven en andersom. We hopen te komen tot een methodiek voor de lange termijn, waarbij werkvloer, onderwijs en bedrijfsleven met elkaar samenwerken. Dat is belangrijk, want de vergrijzing neemt alleen maar toe. Vroeger sprak ik altijd van healthy ageing. Tegenwoordig liever van happy ageing. Zo lang mogelijk gezond blijven, maar wel genieten. Daarbij blijft voeding cruciaal.’

 

Meer weten over het Preventief Leer- en Innovatie Netwerk tegen Ondervoeding? Op de website van Inholland vind je meer informatie over deze unieke samenwerking. Heb je ideeën over de aanpak van ondervoeding bij thuiswonende ouderen? Of wil je samenwerken? Neem contact op via feike.vanderleij@inholland.nl of c.ziylan@hr.nl.