‘Met al die geluksprogramma’s wordt geluk een plicht en een prestatie’

Trudy Dehue was op 23 mei hoofdspreker op het Gezond010-congres Mentale gezondheid: een hoofdzaak. De emeritus-hoogleraar aan de Rijksuniversiteit Groningen, bekend van o.a. het boek De depressie-epidemie. Over de plicht het lot in eigen hand te nemen, wierp een scherpe blik op leefstijl- en geluksprogramma’s. ‘We vergeten dat er zoiets bestaat als een lot, als domme pech.’

Voor wie het gemist heeft; wat was uw kernboodschap tijdens het Gezond010-congres?

‘Dat het de taak van gemeenten en andere overheden is om de voorwaarden te helpen creëren waaronder mensen zich goed voelen. Zo kunnen ze eraan bijdragen dat mensen mee kunnen draaien. Dat doet Rotterdam al op veel manieren. De stad heeft bevolkingsgroepen van heel verschillende afkomst en die moeten met elkaar kunnen leven en elkaar respecteren. Zo kan iedereen de kans krijgen om zich te ontwikkelen, en te voelen dat hij of zij mag bestaan. Maar overheden zouden zich er verre van moeten houden de stemming van de bevolking rechtstreeks te willen beïnvloeden.’

Waarom?

‘Preventie van mentale problemen moet niet de vorm krijgen van overheidsprogramma’s om direct het welbevinden te stimuleren. Dan wordt het al gauw griezelig, omdat je er een soort ‘stemmingspolitie’ van krijgt: ‘wees gezond en gelukkig, want anders ben je een tweederangsburger’ is dan al gauw het onbedoelde effect. Door de bevolking te vertellen dat geluk een individuele keuze is, verandert geluk van iets wat je ten deel valt, wat je overkomt, in iets wat je zelf tot stand hoort te brengen. Met al die geluksprogramma’s wordt geluk een plicht en een prestatie.’

Rotterdam wil een stad van voorkomen in plaats van genezen worden, met veel aandacht voor leefstijl.

‘Dat kan voor veel mensen een averechts effect hebben. Want het impliceert dat gebrek aan gezondheid en geluk even goed een eigen keuze zijn. Dat is tot op zekere hoogte wel zo, maar alleen maar tot op zekere hoogte. Bij te veel nadruk op geluk als individuele prestatie vergeten we al te gemakkelijk dat er zoiets bestaat als een lot, als domme pech. Bij alle goede bedoelingen zijn dergelijke programma’s dus eigenlijk behoorlijk hard voor mensen. En daar worden ze dan weer somber van, wat dan weer hun eigen schuld heet.’

Wat kunnen overheden wel doen om de gezondheid van inwoners te verbeteren?

‘Goed beleid voeren, zodat iedereen het gevoel heeft van belang te zijn, en mede verantwoordelijkheid te kunnen dragen voor het wel en wee van iedereen. Tegenwoordig vatten we vrijheid op als ‘verplichte vrijheid’, wat een interne strijdigheid is. Iedereen is verplicht om ‘zelf’ te kiezen voor veel bewegen en de juiste dingen eten. Maar het gaat erom iedereen de vrijheid te geven om uit te zoeken waarbij hij of zij als individu het beste functioneert en dus een verantwoordelijke burger kan zijn. Mensen moeten zich niet leren afvragen of ze ‘het’ wel goed doen, maar wat zij goed kunnen doen. Het gaat erom de verschillen tussen mensen ook voor ogen te blijven houden.’

Welke rol is voor bedrijven en andere organisaties in de stad weggelegd?

‘Er is een rol weggelegd voor ons allemaal. Bedrijven kunnen hun werkklimaat verbeteren, in plaats van gelukscoaches op ons af te sturen ter verhoging van onze productiviteit. Voor gemeenten geldt: zoek eerst eens uit welk beleid mensen ongelukkig maakt en verander dat beleid dan, in plaats van mensen in te wrijven dat geluk een plicht en prestatie is. Denk aan de gruwelijke hoeveelheden regels waaraan zzp’ers moeten voldoen, of aan hun gebrekkige pensioenopbouw. Moeten die mensen dan ook nog door hun overheid worden beschaamd omdat hun stappenteller vandaag op een te laag getal uitkwam?’

Het Gezond010-congres Mentale gezondheid: een hoofdzaak vond op donderdag 23 mei plaats in het VNAB kennis- en ontmoetingscentrum aan de Boompjes. Lees hier meer over het congres.