Symposium Diversiteit en sensitiviteit in de zorgpraktijk

Patiënten met een niet-westerse achtergrond hebben andere omgangsnormen en andere waarden. Het helpt zorgverleners bij het uitvoeren van hun werk als zij hier kennis van hebben. Op 6 april werd daarom het Symposium Diversiteit en sensitiviteit in de zorgpraktijk georganiseerd. Zorgverleners leerden hier waarom en hoe cultuursensitiviteit een bijdrage kan leveren aan goede zorg.

‘Ze zouden mij op straat nooit groeten, vertelde een groep Afrikaanse moeders mij. Ik mocht hen ook niet gedag zeggen, voor mijn én voor hun veiligheid. Gesprekken met de vrouwen vonden plaats in een ruimte zonder ramen. Van hen leerde ik hoe belangrijk cultuursensitiviteit is.’ Aan het woord is de goedlachse Godian Ejiogu, cultuursensitief geestelijk verzorger en psychosociaal therapeut bij Peace Servant. Hij is één van de initiatiefnemers van het symposium: Diversiteit en sensitiviteit in de zorgpraktijk. Tijdens zijn werk als geestelijk verzorger in Rotterdam ontdekte hij dat als er geen rekening gehouden wordt met culturele verschillen, deze het bieden van zorg in de weg kunnen staan. Godian: ‘Beleid is op logica gericht, terwijl in de praktijk de biologie overheerst.’

Cultuursensitief werken

Drs. IIja Geensen Degenaar, gezins- en systeemtherapeut en trauma- en rouwtherapeut (links op de foto), neemt de workshop Cultuursensitief Werken in de Praktijk voor haar rekening. Ilja werkt in Amsterdam op een school waar 95 culturen samenkomen. Zelfs zij loopt daar weleens tegen lastige culturele verschillen aan. ‘Toen op school een kind door een ongeluk kwam te overlijden, vertelden sommige ouders dat dit meisje een tijdje niet op school zou verschijnen omdat ze hoofdpijn had. Zelfs haar eigen broertje wist van niets. Wat voor ons onbegrijpelijk is, is in andere culturen een vorm van bescherming. En daar moet ik maar gewoon mee dealen. Overigens kun je je voorstellen dat dit twintig jaar geleden in Nederland ook gebeurde.’

Vooroordelen overwinnen

Als oefening vraagt Ilja deelnemers een andere aanwezige een minuut lang aan te kijken. In die minuut moeten zij bedenken wie die andere persoon is. Wat voor werk doet zij of hij, waar komt hij of zij vandaan en welke religie hangt diegene aan. Na de minuut testen de deelnemers of ze het bij het juiste eind hadden. In deze groep, waar veel zorgverleners in zitten, klopten de aannames nog redelijk vaak. In het dagelijks leven is dat anders. Ilja: ‘Zelfs bij een naam kun je al een oordeel vormen. We hebben allemaal een oordeel, maar bedenk wat jouw perspectief is en hoe je dat kunt verbreden.’ Zij raadt aan om het model van interculturele competenties te gebruiken in de praktijk: houding, kennis en vaardigheden waardoor je succesvol kunt omgaan met mensen met andere achtergronden. Daarbij is kennis van je eigen culturele bagage van belang: wat zijn jouw vanzelfsprekendheden? Als je je verdiept in de ander, is het bijvoorbeeld goed om je af te vragen of diegene uit een collectief (wij) of individueel (ik) familiesysteem komt, welke religie diegene heeft en of hij of zij een migratieachtergrond heeft.

Culturele steunbronnen

Iemand die weet hoe belangrijk het is dat je zorgverlener iets snapt van je culturele achtergrond is Laxmie Jawalapershad (rechts op de foto), die de workshop samen met Ilja verzorgt. Als tiener kwam ze bij de GGZ terecht vanwege huiselijk geweld. Ze durfde haar therapeuten echter nooit te vertellen wat er echt aan de hand was. Daardoor hielp de therapie haar niet echt. ‘In mijn Hindoestaanse cultuur is het een taboe om naar een hulpverlener te gaan. Dat doe je gewoon niet. Voor mij zou het hebben gewerkt als de therapeut eerst een band zou hebben opgebouwd om mijn vertrouwen te winnen. Wat ook onhandig was, was dat mijn vader aanwezig was bij veel gesprekken. Ik durfde hem zelf niet weg te sturen, maar ik ging zeker niet het achterste van mijn tong laten zien als hij erbij was. Doordat ik als tiener mijn verhaal niet durfde te doen, kwam ik op mijn 24^ste alsnog in de problemen.’ Ilja vult aan: ‘Wat kan helpen is om iemand een culturele steunbron te bieden. Dat kan eten zijn uit de eigen cultuur, een voorwerp of muziek. Het creëert verbinding.’ Laxmie werkt als ervaringsdeskundige in de ggz. Daarbij komt haar kennis van het belang van cultuursensitiviteit goed van pas.

Diepgewortelde cultuur

Dr. Charles Obihara, kinderarts en opleider in ETZ Tilburg, is coauteur en trainer van Interculturele Communicatie voor Zorgprofessionals. Tijdens zijn workshop Interculturele Communicatie vertelt hij hoe er tot op heden weinig diversiteit in de geneeskunde is. De huidige geneeskunde is vooral gebaseerd op de blanke man van een bepaald postuur en kijkt niet naar culturele verschillen. Terwijl die veel impact kunnen hebben in de praktijk. Zo kunnen Japanners een stevige handdruk ontregelend vinden of kijkt een Islamitische arts een vrouw soms niet aan. Uit respect of omdat er iemand in de ruimte is met meer aanzien. Het zijn zaken die je niet leert tijdens je studie geneeskunde, maar die er wel toe kunnen doen. Charles: ‘Cultuur zit diepgeworteld en mensen zijn zich vaak nauwelijks bewust van hun cultureel gedrag. Dat ontdek je vaak pas als je in een ander land bent. Een vis weet ook niet dat hij in water zwemt, tot je hem op het droge gooit.’ Een communicatiemodel dat kan helpen om culturele verschillen en misverstanden op te sporen is het TOPOI model. Als afronding geeft Charles mee: ‘Culturele bescheidenheid is belangrijk, ga er niet vanuit dat jouw cultuur de beste is. En wees een ‘oen’: open, eerlijk en nieuwsgierig.’

Panel van geestelijk verzorgers

Na de workshops neemt een panel van de workshopbegeleiders en geestelijk verzorgers plaats, ieder met een andere achtergrond. Dr. Hasan Yalcinkaya (geestelijk verzorger psychiatrie, verslavingszorg en ouderen) vertelt hoe hij 16 jaar geleden voor het eerst geconfronteerd werd met de Nederlandse directheid. Nadat hij de cultuurshock te boven was, leerde hij hoe hij mensen het beste kan helpen: ‘Ik kijk naar het referentiekader en het verhaal van een persoon. Zie de mens achter de patiënt en ontdek wat hij nodig heeft en wat ik voor hem kan doen. Dat is de sleutel, ongeacht de afkomst.’ Hoewel het gesprek nog even doorgaat, blijkt dat voor alle geestelijk verzorgers en deskundigen op het podium de essentie van cultuursensitieve zorg. Zoals Godian afsloot: ‘Het draait uiteindelijk allemaal om begrip. Pas als jij vanuit jouw cultuur de ander begrijpt, kun je hem helpen.’ Het symposium werd afgesloten met een heerlijke Afrikaanse maaltijd, verzorgd door vrouwen van Stichting Migrant Moeder en Kind.

Het Symposium Diversiteit en Sensitiviteit in de Zorgpraktijk werd georganiseerd door Peace Servant en Stichting Migrant Moeder en Kind met ondersteuning van de gemeente Rotterdam.