Positieve communicatie cruciaal voor succes rookvrije zone

Rondom het Erasmus MC en Hogeschool Rotterdam werd in september 2019 de eerste rookvrije zone van Rotterdam geopend. Dit heeft geleid tot 45 procent minder rokers, zo blijkt uit onderzoek. Volgens de onderzoekers is positieve communicatie daarbij een cruciale factor. ‘Driekwart van de mensen paste het gedrag aan als ze werden aangesproken.’

De eerste rookvrije zone van Rotterdam bevindt zich op de Wytemaweg en de Zimmermanweg. De zone beslaat het gebied tussen de hoofdingang van het Erasmus MC, de Hogeschool Rotterdam, het Erasmiaans Gymnasium en CBT Rijnmond. Deze organisaties sloegen ruim een jaar geleden de handen ineen. Niet alleen om directe overlast voor hun bezoekers te beperken, maar ook om een bijdrage te leveren aan de Rookvrije Generatie.

Geen verbod, maar ontmoediging

De zone is geen officiële verbodsplek. Aan bezoekers wordt wél gevraagd actief mee te werken aan het rookvrij houden van het gebied. Een jaar nadat de pilot startte, kan de conclusie worden getrokken dat dit een succes is. Overall nam het aantal rokers binnen de zone af met 45 procent. De afname was het meest zichtbaar op het terrein van het Erasmus MC (48 procent). Op het terrein van de scholen daalde het aantal rokers met 38 procent.

‘Effect meetbaar maken’

Hoofdonderzoeker en kinderarts van het Erasmus MC Jasper Been was een van de initiatiefnemers van de rookvrije zone. ‘Ik vond het daarbij belangrijk om het effect van zo’n zone meetbaar te maken. Daarom hebben medisch studenten al eind 2018 en begin 2019 het aantal rokers én de locaties waar deze mensen rookten in kaart gebracht. Een jaar later, na invoering van de rookvrije zone, hebben we dat nogmaals gedaan. Daardoor konden we het verschil inzichtelijk maken. De tellingen zijn al gedaan voor de uitbraak van het coronavirus, dus het is niet zo dat corona voor die verschillen heeft gezorgd.’

Vrijwillige gedragsverandering

Been is blij met de resultaten. ‘Het is natuurlijk fantastisch om te zien dat het aantal rokers daadwerkelijk afneemt. Wat me vooral deugd doet, is dat rokers vrijwillig hun gedrag aanpassen. Het aantal rokers rondom de grens van de rookvrije nam weliswaar toe. Maar deze toename was veel kleiner dan de afname van het totaalaantal rokers in de rookvrije zone (432 meer rokers buiten de zone tegenover 1.857 minder rokers per dag binnen de zone, red.). Daarnaast bleek dat driekwart van de rokers hun gedrag aanpaste als ze werden gewezen op de rookvrije zone. Mensen vinden niet roken rondom ziekenhuizen en scholen steeds vanzelfsprekender.’

 Geen boete, maar babbeltje

Volgens Been was de positieve insteek van de communicatie cruciaal voor het succes van de rookvrije zone. ‘Dat is wat ik terugkreeg van de studenten. De vraag “Wist je dat dit een rookvrije zone is?” geeft een heel ander gevoel dan een beschuldigende vinger of een boete. Je komt dan in gesprek met mensen en kunt vervolgens aanwijzen wat de grenzen van de zone zijn en waar ze de andere boodschappen kunnen vinden. En ook waarom we dit doen.’

Welkomstborden

Ook in die boodschappen is de benadering positief. Met belijning, tegels, banieren en borden is aangegeven waar liever niet gerookt mag worden. Dit zijn geen grote verbodsborden of rode kruizen, maar subtiele boodschappen, zegt Jan Meijdam. Hij is als senior beleidsadviseur een van de trekkers van de Rookvrije Generatie in Rotterdam. ‘Voorbeelden van die boodschappen zijn “Welkom in de rookvrije zone” en “Doof hier uw sigaret voordat u de rookvrije zone betreedt”. Die positieve benadering werkt beter, zo weten we uit ervaring.’

Boost

Meijdam is als vanzelfsprekend blij met de resultaten. Maar óók met de samenwerking tussen de verschillende organisaties. ‘Deze organisaties hebben de krachten gebundeld en ons gevraagd om te helpen. Dit is hoe we het graag zien als gemeente. Wij willen geen rookvrije zones opleggen, maar kiezen ervoor om de vraag vanuit de stad zelf te laten komen. Als de motivatie uit mensen en organisaties zelf komt, is dat veel sterker. Als gemeente kunnen we vervolgens faciliteren. Mede op basis van deze pilot hebben we onze richtlijnen en toolkit voor rookvrije zones verbeterd. Datzelfde geldt voor de samenwerking met de afdelingen stadsontwikkeling en stadsbeheer. De positieve cijfers van deze pilot zijn een flinke boost met het oog op de toekomst.’

Tweede rookvrije zone

Inmiddels is er een tweede rookvrije zone op de Wilhelminapier in Rotterdam ingericht, onder meer rondom de kantoren van de gemeente. Daarnaast werkt de gemeente aan een online portal voor organisaties die een aanvraag voor een rookvrije buitenruimte willen indienen. Deze portal is naar verwachting uiterlijk eind 2020 gereed.

20.000 doden

Hoofdonderzoeker Been heeft tot slot nog een advies voor organisaties die een rookvrije zone willen realiseren: ‘Trek samen op met je buren, maar trek het vooral ook breder dan alleen die rookvrije zone. Binnen het Erasmus MC helpen we bijvoorbeeld onze medewerkers actief om te stoppen met roken. Die verantwoordelijkheid mag je als organisatie best nemen. Niet alleen omdat je er als werkgever baat bij hebt. Maar ook omdat er jaarlijks 20.000 mensen sterven aan de gevolgen van roken. Die doden zijn te voorkomen, maar dat moeten we wel samen doen.’

De gemeente Rotterdam heeft de ambitie om steeds meer plekken in de stad rookvrij te maken. Alle Rotterdamse ontwikkelingen op weg naar een Rookvrije Generatie lees je hier.